Vraag over: verspreiding Germaanse cultuur en christendom (kerstening)
Het begin van de Middeleeuwen, rond het jaar 500, wordt gemarkeerd door:
- de val van het Romeinse Rijk
- de opkomst van de Germaanse beschaving
- de verspreiding van het christendom
Deze laatste twee punten zijn zeer kenmerkend voor hoe het middeleeuwse Europa geworden is, wat het is. De komst van de Germanen (volksverhuizingen, 3e en 5e eeuw), en de verspreiding van het christendom (6e tot 10e eeuw). Deze beide hebben als twee enorme veranderings-golven Europa overspoeld.
De vroegste bewoners van de Lage Landen (sinds de oude steentijd) waren jager-verzamelaars. Het land was waarschijnlijk zeer dun bevolkt. Over hun religie is weinig bekend, maar ze lijken te hebben geloofd in een voortbestaan na de dood (grafgiften, hunebedden) en deden mogelijk aan voorouderverering. In z'n algemeenheid kun je zeggen dat we uit de prehistorie vele godinnenbeeldjes kennnen (wat zou kunnen wijzen op het geloof in een zogeheten Grote Godin; mogelijk samenhangend met vruchtbaarheid, wat indertijd natuurlijk van groot belang was om te overleven - hoewel veel beeldjes juist oude (weldoorvoede) vrouwen tonen, wellicht wijze oude vrouwen).
Rond 4000 v.Chr. (nieuwe steentijd) vond de overgang plaats naar landbouw en veeteelt en daarmee het ontstaan van nederzettingen. De landbouw lijkt zich vanuit het midden-oosten, het toenmalige Mesopotamië (rond de Eufraat en de Tigris) steeds verder te hebben verspreid, door de ermee gepaard gaande bevolkingsgroei, en door de landbouwgrond die in toenemende mate nodig was (dit lijkt te wijzen op langzame emigratie, maar veel is nog onzeker).
In de 3e eeuw v.Chr. begon de Proto-Indo-Europese taal zich te verspreiden van de steppen ten noorden van de Kaukasus en de Zwarte Zee (de voorouder van alle Indo-Europese talen, waaronder dus ook het Germaans).
Daarbij wordt ook een Indo-Europese religie verondersteld, waarvan sporen in de taal zijn achtergebleven, met een meergodendom. Er waren goden/godinnen van de daghemel en de zon, zoals Dyeus pater (vader van de daghemel) en dageraadgodinnen; goden/godinnen van de aarde; en goden/godinnen van het water. Goden waren onsterfelijk en hemels, in tegenstelling tot de mens, die aards was (homo, mens, gaat terug op dheghom, aarde).
Overigens zijn er in onze taal nog altijd woorden die niet uit het Proto-Indo-Europees stammen, en waarschijnlijk een overblijfsel zijn uit de talen die daarvoor hier al gesproken werden door de jager-verzamelaars, zoals: zee, schip, strand, zwaard, koning en ding.
Deze bewoners in Europa werden tijdens de volksverhuizingen (3e en 5e eeuw) mogelijk deels verdreven, maar namen grotendeels de cultuur van de Germanen en de Kelten over (in noord Europa kwamen er Germanen, in zuid en midden Europa Kelten). Vanaf die tijd ging men in de Lage Landen een Germaanse taal spreken: het Oudnederlands of Oudnederfrankisch.
Vanaf de volksverhuizingen in de derde en de vijfde eeuw, wonen hier in de Lage Landen dus Germanen (Friezen in het noorden en westen, Saksen in het oosten, en Franken in het midden en zuiden), vind je hier een Germaanse cultuur en worden er Germaanse (streek)talen gesproken.
Kaartje van de Lage Landen
met de Friezen, Franken en Saksen
- klik voor vergroting -
De Germanen geloofden in een meergodendom met goden en godinnen (zoals bijv. Wodan, Donar, Balder, Frija, Ertha en Nehalennia) en met een uitgebreide mythologie. Vanuit de Ginnungagap (gapende leegte) zijn meerdere werelden ontstaan, zoals Asgaard (woonplaats van de goden) en Midgaard (mensen). De heilige boom Yggdrasil houdt alle werelden samen. Bomen als de eik en de linde werden als heilig gezien.
Deze Germanen gaan tussen de zesde en tiende eeuw over op het christendom (kerstening). Dit proces begint vanuit het Romeinse Rijk - dit besloeg toen vrijwel het gehele zuidelijke Europa, nabije oosten en noordelijk Afrika. In de nadagen van deze beschaving (in de vierde eeuw) werd het christendom daar ingevoerd als staatsgodsdienst.
Dit christendom is een monotheïstisch geloof uit het midden-oosten. Dit geloof heeft één god, de mannelijke luchtgod Jahweh. Vanaf nu dus, verdwijnt het vrouwelijke goddelijke in heel Europa voor vele eeuwen uit het geloof (de Grote Godin, godinnen als Frija en Nehalennia). Dit is dus een enorme geloofsomslag: een ééngodendom, met enkel een mannelijke god. We zullen later nog zien, hoe dat in de eeuwen erna uitsluiting van de vrouw op meerdere gebieden zal legitimeren - en hoe vrouwelijke mystici zich daartegen verzetten.
De kerstening van de rest van Europa duurde tot de tiende eeuw. Dit ging deels onder dwang en met geweld (heilige bomen werden omgehakt, van het hout werden kapellen gebouwd; Karel de Grote liet mensen vermoorden die weigerden gedoopt te worden). En deels door gewoonten, feesten en heilige plaatsen te verchristelijken. Als een vorst of leider zich (al dan niet gedwongen) bekeerde, moest de hele stam of het hele volk mee. Doordat de Germanen nauwelijks een schriftcultuur kenden, is er weinig over hun oorspronkelijke geloof overgeleverd.
Het zuidelijke deel van de Lage Landen ging in de vijfde eeuw naar het christendom over, na de bekering van de Frankische vorst Chlodovech (of Clovis), koning der Franken. Hij heerste over een rijk dat ongeveer heel Frankrijk bestreek en doorliep tot aan de zuidelijke Lage Landen.
Het noordelijke deel werd in de achtste eeuw gekerstend, mede door bekeerders als Willibrord (die de bekeerde gebieden wilde inlijven bij het grondgebied van de hofmeier Pepijn, en dus ook politieke motieven had) en Bonifatius (ja, bij Dokkum vermoord).
Je ziet dus hoe geloofsopvattingen veranderen of vervangen worden door de eeuwen heen.
Eerst was er een geloof met godinnenbeeldjes, mogelijk een Grote Godin, waarschijnlijk rond de vruchtbaarheid van het land. Vanaf de landbouwculturen zie je de opkomst van een meergodendom (er ontstaan daarbij gebruiken die problemen van zo'n landbouwcultuur oplossen; bijv. graan werd geofferd aan de god van die gemeenschap en vanuit de tempel verdeeld). Dan is er in Europa een verschuiving naar de Germaanse mythologie (nog steeds een meergodendom, met goden en godinnen als Wodan, Frija en Nehalennia).
Dit meergodendom wordt dan vervangen, door een proces van kerstening (aan het volk opgelegd), door een geheel ander geloof, dat niet in deze streken is ontstaan en niet uit deze cultuur is voortgekomen, maar uit het midden-oosten stamt: een monotheïstisch geloof, met één god, de mannelijke luchtgod Jahweh.
Het is duidelijk dat het volk toch een volledige overtuiging en oprecht beleefde vroomheid voor zo'n nieuwe geloofsleer ontwikkelt - tot er in de komende eeuwen natuurijk weer verschuivingen en veranderingen in plaats zullen vinden of het vervangen wordt door weer een ander geloof.
De veranderingen in de vroege Middeleeuwen, van de derde tot de tiende eeuw, in Europa zijn dus enorm en gaan in twee grote golven. Eerst verandert de komst van de Germanen en de Kelten zowel de cultuur als het geloof (3e en 5e eeuw). En de kerstening verandert vervolgens opnieuw, zeer radikaal en volledig, het geloof (6e tot 10e eeuw). Vanaf de hoge Middeleeuwen (va. 10de eeuw) is Europa dus Germaans en Keltisch, en volledig christelijk (rooms-katholiek).
Deze vraag werd gesteld in het kader van de cursus Middeleeuwse mystiek, tijdens de bijeenkomst:
De Middeleeuwen.
Runen op munt uit Friesland;
de naam 'Hama' in Angelofriese runen
(voor 800).
Volg de hele cursus Middeleeuwse mystiek in de Lage Landen online:
|
